كتاب القضاء

كتاب‌شناسي توصيفي حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني(قدس‌سره)
(فقه استدلالي)

۳ـ كتاب القضاء تقرير ابحاث زعيم الحوزات العلميه المرجع الديني الاعلي سماحه آيت الله العظمي السيد محمد رضا الموسوي گلپايگاني (قدس‌سره)
جلد ۱:
سيدعلي حسيني ميلاني، قم، دارالقرآن الكريم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق، ۵۰۱ص، وزيري.
در اين كتاب كه جلد اول از كتاب القضاء است، تقريرات درس خارج فقه آيت الله العظمي گلپايگاني(قدس‌سره) توسط آيت الله سيد علي حسيني ميلاني از مباحث مربوط به قضاوت در فقه شيعه اماميه ارايه گرديده است. نگارنده نخست تعريفي از قضا در لغت و اصطلاح و شريعت اسلامي ارايه كرده، آن گاه صفات قاضي مانند: بلوغ، عقل، ايمان، عدالت، حلال زادگي، علم، حافظه، كتابت، مرد بودن (رجوليت)، برخورداري از قوه بينايي، شنوايي و گويايي و آزاد بودن (عبد نبودن) را بيان نموده است. در ادامه وي به صفات و شرايط قاضي تحكيم و نصب او اشاره كرده و آداب قضاوت، درآمد قاضي و محل ارتزاق وي، احكام شهادت شهود در محكمه قضا، ولايت قاضي و عدالت او و برخي ديگر از شئون قضاوت را شرح داده است. در ادامه نگارنده برخي از مسائل مربوط به قضاء را بيان كرده و اينكه آيا قاضي بايد به علم خويش عمل كند يا اينكه بر طبقه بينه و شواهد و قراين حكم نمايد را مورد بحث قرار داده و چگونگي صدور حكم با وجود شهود عادل، نحوه اقامه بينه در محكمه، حرمت رشوه گيري، حكم هديه دادن به قاضي و ساير بايسته‌هاي يك قاضي عادل و جامع الشرايط را تبيين نموده است. در همين راستا نويسنده به وظايف حاكم (قاضي) در مجلس قضاوت اشاره كرده و دعوت از طرفين دعوا براي مصالحه و ترك مخاصمه، گوش دادن دقيق به سخنان طرفين دعوا، نگاه مساوي به طرفين مخاصمه، راه‌هاي گرفتن اقرار از مدعي و منكر، احكام قسم خوردن در دادگاه، احكام نكول و رد قسم و ساير مسايل مربوط به قسم خوردن در محاكم قضايي اعم از قسم خوردن شهود و موارد جواز و عدم جواز شهادت را به طور مفصل بيان كرده است. شرح مباحث كتاب قضا به صورت شرح مزجي بوده بدين صورت كه ابتدا ديدگا‌هاي فقهي آيت الله العظمي گلپايگاني (قدس‌سره) مطرح شده و سپس شرح اقوال ايشان درج گرديده است.
جلد ۲:
در اين نوشتار كه مجلد دوم از كتاب قضاء‌است، ادامه تقريرات درس خارج فقه آيت الله العظمي سيد محمد رضا موسوي گلپايگاني(قدس‌سره) توسط آيت الله سيد علي حسيني ميلاني درج شده است. نگارنده ابتدا به انواع صدور حكم و گفتن به صورت مشافهه را بيان نموده و ماهيت نافذ بودن حكم قاضي و حكم نوشتن مجازات از سوي يك قاضي براي قاضي ديگر را بررسي كرده است. سپس حكم اقرار كردن شخص محكوم و امتناع شهود شاهدان عليه او را بيان كرده و برخي از احكام قسمت و چگونگي انجام آن در بين متخاصمين را شرح داده است.
در همين زمينه وي نخست به مشروعيت قسمت و سپس صفات قاسم (قسمت كننده) و شروط تقسيم و كيفيت آن اشاره كرده و احكام مربوط به قسمت كردن مال، زمين و انواع دارائي‌ها را در بين طرفين دعوا توضيح داده است. در بخش ديگري از كتاب برخي ديگر از احكام دعاوي بيان گرديده و شروط معتبر در مورد مدعي مانند: بلوغ، عقل و صحت مورد دعواي وي و مسموع بودن سخنان و ادعاي او تبيين شده است.
در همين زمينه نويسنده به راه‌هاي دستيابي به حق اعم از حقوق مالي و غير مالي اشاره كرده و نحوه حكم كردن در مورد هر يك از انواع حقوق را بررسي نموده است. در بخش‌هاي بعدي كتاب نحوه رسيدگي به دعواي طرفين مخاصمه بر سر املاك بيان شده و راه‌هاي اقامه بينه در اين زمينه، حالات مختلف اقامه دعوا و ردّ آن، تعارض بين بينه‌ها و صورت‌هاي مختلف تعارض، راه‌هاي پيدا كردن مرجح براي بينه‌ها، احكام قضاوت در اختلاف بين مدعي و منكر در زمينه مقود و معاملات، نحوه رسيدگي به دعاوي مربوط به ارث و ميراث و اختلاف در مورد مالكيت فرزند شرح داده شده است. مقرّر ابتدا ديدگاه‌هاي حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني (قدس‌سره) را در موردموضوعات ذكر شده نقل كرده و سپس شرح خويش را بر اين اقوال درج نموده است.