القضاء والشهادات

كتاب‌شناسي توصيفي حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني(قدس‌سره)
(فقه استدلالي)

۲ـ القضاء والشهادات: تقرير ابحاث سماحة آيت الله العظمي زعيم الحوزة العلمية الحاج السيد محمدرضا الموسوي الگلپايگاني(قدس‌سره) (جلد ۱).
سيدعلي حسيني ميلاني،‌ قم، مؤلف، چاپ سوم، ۱۳۸۳ش، ۴۳۵ ص، وزيري، عربي.
در اين اثر كه نخستين جلد از مجموعه فقهي «القضاء و الشهادات» تقريرات مباحث فقهي درس خارج فقه آيت الله العظمي سيدمحمدرضا موسوي گلپايگاني(قدس‌سره) است، به بحث درباره قضا و اوصاف قاضي پرداخته شده است. مقرّر ابتدا ديدگاه‌هاي آيت الله العظمي گلپايگاني (قدس‌سره) را مطرح و سپس شرح و تفسيري بر اين ديدگاه ارائه نموده است.
در زمينه صفات و بايسته‌هاي قاضي، وي ضمن بيان مفهوم لغوي، اصطلاحي و شرعي واژه «قضاء» به بيان اوصافي مانند بلوغ، عقل، ايمان، عدالت، حلال زادگي، علم(ضبط و كتابت)، رجوليت (مردن بودن) و داشتن سلامت كامل از لحاظ بينايي، شنوايي و گفتاري را به عنوان ويژگي‌هاي قاضي پرداخته است. در ادامه وي به بيان شرايط و ويژگي‌هاي قاضي تحكيم و اوصاف آن مانند اعلميت او و خصوصيات چنين قضاوتي پرداخته و نحوه نصب قاضي تحكيم و اختيارات و وظايف او را بيان نموده است و نحوه ارتزاق قاضي و آداب مستحب و مكروه قضاوت را شرح داده است.
در بخش بعدي كتاب نويسنده سؤالاتي را در باب قضاوت و ويژگي‌ها و بايسته‌هاي آن مطرح نموده و اين سؤال اساسي را كه آيا قاضي بايد بر طبق علم خويش عمل نمايد يا اينكه بر طبق ظواهر و بر اساس بينه، شهود و ادله كلي قضاوت عمل كند؟
در اين زمينه وي ديدگاه‌هاي آيت الله العظمي گلپايگاني (قدس‌سره) و برخي ديگر از فقهاي اماميه را به همراه ادله آنها ذكر نموده است. در ادامه همين بخش از كتاب وي به بيان ويژگي‌هاي كاتب قاضي، نحوه اقامه شهود و صفات شاهد، نوشتن حكم، حكم رشوه گرفتن قاضي و رشوه دادن محكوم و كيفيت مجلس قضاوت پرداخته و وظايف حاكم و قاضي در مورد نحوه برخورد با طرفين مخاصمه و رعايت تساوي بين آنها را ذكر نموده است. نحوه شنيدن دقيق دعواي طرفين، نحوه اقامه بينه از سوي مدّعي و قسم از سوي منكر، بيان ويژگي‌هاي قسم و بينه و چگونگي قسم خوردن در محكمه و اقامه تعدد بينه‌ها و شهود و انكار آن از سوي طرف ديگر و ردّ قسم و همچنين جريان نكول يكي از طرفين دعوا از ديگر مندرجات اين جلد از مجموعه حاضر است.

جلد ۲:
در اين مجلد ادامه مباحث مربوط به قضاوت پرداخته شده و نحوه اقامه شهود در محكمه و چگونگي قسمت كردن اموال و غير آن توسط قاضي بيان گرديده است. در همين زمينه نويسنده ضمن بيان علل مشروعيت قسمت به ويژگي‌هاي قاسم و مقسوم اشاره كرده و نحوه قسمت كردن عادلانه را بين طرفين دعوا بررسي نموده است. در ادامه وي به بيان احكام دعاوي پرداخته و شروط معتبر براي مدعي و شرايط سماع دعواي وي را بيان نمودن و راه‌هاي پي بردن به صحت دعاوي ارايه شده در محكمه را ذكر كرده است.
در بخش بعدي كتاب راهكارهاي دستيابي به حق و حقيقت در قضاوت و معيارهاي قضاوت در اختلاف طرفين دعوا در ادعا داشتن بر ملكيت يك شيء و اقامه دلايل هر يك از آنها و صورت‌هاي تعارض بين ادله آنان را شرح داده است. در همين راستا وي به اماره يد اشاره كرده و طبق قاعده يد اختلافات بين طرفين دعوا را بررسي نموده است. در فصول بعدي اختلاف طرفين دعوا در برخي از عقود و ايقاعات و فسخ آنها و كيفيت شهادت دادن به نفع مدعي در مورد ملكيت برخي از اموال و حلّ اختلاف بين طرفين دعوا در مورد فسخ معامله و همچنين دعواي آنها بر ارث و مقدار آن را شرح داده است. نگارنده ديدگاه‌هاي مختصر آيت الله العظمي گلپايگاني (قدس‌سره) را در مورد موضوعات فوق الذكر بيان كرده و پس از آن ديدگاه‌هاي تفصيلي خود را به روش فقه استدلالي تبيين نموده است.

جلد ۳:
در سومين مجلد مباحث مربوط به صفات شاهد به ويژه معيارهاي وجود صفت عدالت در او بيان گرديده است. در همين زمينه نگارنده محترم ديدگاه‌هاي فقهاي شيعه اماميه را مورد غنا و گوش دادن به موسيقي حرام را به عنوان يكي از عوامل از بين بردن عدالت شاهد مورد بحث قرار داده و معيار حرمت و عدم حرمت غنا و موارد استثناي آن را تبيين نموده است. در ادامه يكي ديگر از صفات مربوط به عدالت شاهد يعني اشتغال نداشتن به امور لهو و لعب و استفاده از ابزارهاي آن و پس از آن داشتن صفاتي مانند حسن، پوشيدن لباس ابريشمي در نماز و غير نماز، تهمت زدن و برخي ديگر از مصاديق لهو و لعب مورد بررسي قرار گرفته است. شهادت دادن برخي از افراد نسبت به يكديگر اعم از شهادت به نفع يا ضرر مانند شهادت مالك نسبت به مملوك (عبد)، وصي نسبت به موصي له، دوست نسبت به دوست، فرزند نسبت به والدين و بالعكس، زوجه و زوج نسبت به يكديگر و برادر نسبت به برادر مورد بحث واقع شده و ضوابط كلي مربوط به هر يك از اين شهادات بيان گرديده است. در بخش ديگري از كتاب به مستند بودن شهادت و ملائك‌هاي يك شهادت صحيح مانند علم و وثوق داشتن به مورد شهادت، حسي بودن شهادت مانند ديدن يا شنيدن بدون واسطه، رعايت حقوق مردم و حقوق الهي، تعدد شاهدان، جنسيت شاهد، اقامه شهادتي عليه شهادت ديگر و حكم آن، مسئله ضمان در شهادت و برخي ديگر از لواحق آن كه مطابق با ديدگاه‌هاي فقهي حضرت آيت الله العظمي سيد محمد رضا گلپايگاني (قدس‌سره) است از ديگر مندرجات اين كتاب محسوب مي‌شود.