إفاضه العوائد تعليق علي درر الفوائد

كتاب‌شناسي توصيفي حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني(قدس‌سره)
(فقه استدلالي)

۹ـ إفاضه العوائد تعليق علي درر الفوائد تأليف آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي
(جلد ۱)
آيت الله العظمي سيد محمدرضا موسوي گلپايگاني(قدس‌سره)، قم، دارالقرآن الكريم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ۳۸۳ص، وزيري، عربي.
كتاب حاضر كه در دو جلد تدوين شده است، تعليقي بر كتاب اصولي «درر الفوائد» آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي (رحمت الله تعالي عليه)، به قلم حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني(قدس‌سره) است، به بحث و تحليل مباحث مهم اصول فقه شيعه پرداخته شده است. در اين مجلد ابتدا تعريفي از علم اصول فقه و مسائل اين علم ارائه شده و سپس موضوع اصول فقه و مباحث الفاظ در اين علم بيان گرديده است.
در ادامه به بررسي حقيقت وضع و معاني حروف و اختلاف معناي حرفي و اسمي پرداخته شده و احكام مربوط به استعمال لفظ در معناي مناسب آن اعم از استعمال حقيقي و مجازي و راه‌هاي تشخيص آن ذكر شده است. نگارنده الفاظ را تابع معناي مراد متكلم و اراده او دانسته و كيفيت وضع در مركبات و جملات، علائم حقيقت و مجاز، معناي حقيقت شرعيه در الفاظ ديني و فقهي، صحيح و اعم و ادله استعمال لفظ در بيش از يك معنا از لحاظ اصولي تبيين نموده است. آنگاه ايشان به بحث درباره مشتق و مفهوم مشتقات بسيط و مركب پرداخته و اطلاق مشتق در شيء متصف به مبدأ و منقضي از آن و كاربرد اين مسئله در فقه را بررسي نموده است.
مبحث بعدي كتاب مربوط به اوامر است كه در اين مبحث نگارنده محترم به تبيين معناي صيغه و هيئت امر مي‌پردازد و دلالت داشتن صيغه امر بر طلب و ظهور هيئت امر در وجوب را شرح داده و دلالت جملات خبريه در مقام طلب و امر وجوبي نيز توضيح داده است. در همين راستا نگارنده محترم متناسب با مباحث مربوط به امر به تبيين مسئله اجزاء (مجزي بودن اتيان امر اضطراري از امر اختياري و امر ظاهري از امر واقعي)، مسئله مقدمه واجب و نوع وجوب آن نسبت به واجب پرداخته و به همين مناسبت به بيان معناي انواع واجب مانند واجب تعبدي و واجب توصلي و فرق ميان آنها، واجب مطلق و واجب مشروط و معلق مي‌پردازد و معتبر بودن يا نبودن قيد اتصال در مقدمه و رابطه و سبب و مسببي بين واجب و مقدمه آن را بررسي نموده است.
بيان ادله قائلين به وجوب مقدمه واجب، حكم انجام مقدمه حرام، شرح مسئله ضد (امر به شيء مقتضي نهي از ضد آن) و مسئله ترتب، امكان يا امتناع اجتماع امر و نهي در شيء واحد و ادله مربوط به آن، تداخل اسباب و مسببات در امر و نهي، مفهوم انطباق فعل حرام بر عبادت، مبحث مربوط به مفاهيم و مفهوم داشتن يا نداشتن وصف، شرط و غايت، مبحث عام و خاص و الفاظ دلالت كننده بر آن، عدم جواز تمسك به عام قبل از فحص از مخصص و مباحث مربوط به مطلق و مقيد و الفاظ و هيئت‌هاي دلالت كننده بر آنها از ديگر مباحث مهم مطرح شده در اين مجلد است. در قسمت بالاي صفحه عبارات مربوط به متن (آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري (رحمت الله تعالي عليه) و در پائين صفحات عبارات مربوط به تعليق حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني(قدس‌سره) درج گرديده است.
جلد ۲
آيت الله العظمي سيد محمد رضا گلپايگاني (قدس‌سره)، قم، دارالقرآن الكريم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق، ۴۰۸ص، وزيري، عربي.
در اين نوشتار كه دومين مجلد از مجموعه حاضر است، ادامه مباحث اصولي مندرج در كتاب «درر الفوائد» تأليف آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي (رحمت الله تعالي عليه) و تعليق آن موسوم به «افاضه العوائد» تأليف آيت الله العظمي حاج سيد محمدرضا موسوي گلپايگاني(قدس‌سره) ارائه شده است. در قسمت بالاي صفحه عبارات مربوط به متن (آيت الله العظمي حاج شيخ عبدالكريم حائري) و در پائين صفحات عبارات مربوط به تعليق (حضرت آيت الله العظمي گلپايگاني (قدس‌سره) درج گرديده است.
در اين مجلد نخست به بحث در مورد حجيت پرداخته شده و حجيت قطع اثبات گرديده و اقسام قطع، قابليت تعلق گرفتن امر به آن و عدم امكان تعلق نهي به آن مورد بحث و بررسي اصولي قرار گرفته است. در ادامه نگارنده محترم به بيان مفهوم تجري و معيارهاي آن مي‌پردازد و حجيت علم اجمالي منجزيت آن و همچنين كيفيت امتثال علم اجمالي و حكم مخالفت التزامي و قطعي از يك امر را بررسي نموده است.
آنگاه ايشان به امكان تعبد به ظن و حجيت ظنون معتبره شرعي و عقلي پرداخته و در همين راستا به اثبات حجيت ظواهر كتابف حجيت قول لغوي، حجيت اجماع منقول، حجيت تواتر منقول، حجيت شهرت يا عدم حجيت آن و حجيت خبر واحد و دلالت‌هاي قرآن، سنت و عقل بر آن مي‌پردازند. در بخش ديگري از كتاب به بيان مسائل شك در اصول فقه پرداخته و به اثبات اصالت برائت، اصالت تخيير، اصالت اشتغال يا احتياط و اصالت استصحاب و شرايط جريان اين اصول و ادله حجيت آنها در فرض شك در اصل تكليف و مكلف به مي‌پردازند.
ايشان در اين زمينه ادله عقلي و روايي مبني بر اثبات اين اصول عمليه را مورد شرح و بررسي تفصيلي قرار داده‌اند. دوران امر بين اقل و اكثر، شرح قاعده تجاوز و فراغ، تعارض اصول عمليه با يكديگر و ساير اصول عقلي و ادله نقلي و مبحث تعادل و تراجيح و راه‌هاي رفع تعارض از ادله متعارض و ضد هم از ديگر مندرجات مهم مطرح شده در اين مجلد مي‌باشد، كه نگارنده محترم با رويكردي استدلالي به تبيين آنها پرداخته است.